Жигар ва корин бушлиги бошка аъзолари эхинококкозининг диагностика ва даволаш протоко | Бош сахифа |
ТУЗУВЧИЛАР:
1. | Назиров Феруз Ғофурович | Академик В.Воҳидов номидаги РИХМ директори, портал гипертензия ва панкреатодуоденал соҳа хирургияси, жигар ва ўт йўллари хирургияси бўлимлари раҳбари, т.ф.д., профессор |
2. | Девятов Андрей Васильевич | Портал гипертензия ва панкреатодуоденал соҳа хирургияси бўлими бош илмий ходими, т.ф.д., профессор |
3. | Бабаджанов Азам Хасанович | Портал гипертензия ва панкреатодуоденал соҳа хирургияси бўлими катта илмий ходими, т.ф.н. |
4. | Султанов Сардор Азадович | Портал гипертензия ва панкреатодуоденал соҳа хирургияси бўлими мудири |
5. | Нуритдинов Умиджон Сирожитдинович | Портал гипертензия ва панкреатодуоденал соҳа хирургияси бўлими кичик илмий ходими |
6. | Жамилов Жасур Давронович | Портал гипертензия ва панкреатодуоденал соҳа хирургияси бўлими врач-ординатори |
ХКТ-10: В 67.0.
Эхинококкоз - Echinococcus granulosus оиласига мансуб гижжанинг личинкалик босқичининг одамнинг турли аъзоларида ривожланишидан келиб чиқадиган касалликдир. У турли аъзоларни бирламчи ва диссеминация йўли орқали зарарлаши мумкин. Гижжанинг энг кўп учрайдиган локализацияси бу жигар (80% гача) ва ўпкадир. Эхинококкоз аъзоларнинг деструктуризацияси, организмнинг аллергизацияси ва оғир асоратлар билан характерланиб, кўп ҳолларда ногиронлик ва ўлим ҳолатларига олиб келади.
Охирги йилларда жигар эхинококкози (ЖЭ) билан беморлар сонининг ортиб бориши бир қатор омилларга боғлиқдир. Биринчи ўринда, клиник амалиётга юқори информатив текширув усулларининг татбиқ этилиши ва шунинг оқибатида ушбу патология билан беморларнинг кўпроқ аниқланиши. 90-йилларда катта тиббиёт муассасаларининг илғор усуллари ҳисобланган рентгенография ва ультрасонография каби визуал текширув усулларининг охирги йилларда соғлиқни сақлаш тизимининг ҳаттоки туман звеноларининг диагностик арсеналида ҳам ажралмас қисм бўлиб қолди.
ЖЭ ҳозирги кунда мавжуд клиник таснифларида касалликнинг барча белгилари яққол кўрсатилган бўлиб, улар диагностика усуллари ва хирургик тактикани танлашни аниқлаб беради.
Этиопатогенетик белгиларига кўра ЖЭ бирламчи ва рецидивланувчи турларига бўлиш мақсадга мувофиқ. Бирламчи эхинококкозда, қоидага кўра, операциялар оддийроқ ва уларнинг натижалари кутилгандек бўлади. Рецидив эхинококкозда эса операциялар техник жиҳатдан мураккаброқ, ҳамда ўлим ва турли асоратлар кўрсаткичлари юқорироқдир.
Жигар ва бошқа аъзоларнинг зарарланишига кўра эхинококкозни қуйидаги вариантларга бўлган маъқул: алоҳида ЖЭ, кўпламчи эхинококкоз (жигар ва қорин бўшлиғи бошқа аъзоларининг зарарланиши), қўшилиб келган эхинококкоз (жигар + бошқа анатомик соҳалар – ўпкалар, бош мия ва ш.к.).
Жигар эхинококк кистасининг (ЭК) ўлчами: кичкина (5 см гача), ўртача (10 см гача) ва катта (10 см дан катта). Бу мезон хирургик тактика ва операция характерига таъсир кўрсатиши мумкин.
Текширув вақтида кисталарнинг сонига кўра жигарнинг бир кистали (солитар) ва кўп кистали (кўпламчи) зарарланишига бўлиш мақсадга мувофиқ.
Жигарда ЭК сининг локализацияси операцияни бажариш учун хирургик йўлни танлашга асосий мезон бўлиб ҳисобланади. Паразитар кисталарнинг жигарнинг ўнг ёки чап бўлаги сегментларида жойлашишига қараб хирургик йўллар катта фарқ қилиши мумкин.
Кистанинг яшаш қобилияти: тирик паразит, “қариш” белгилари бўлган киста, ўлаётган киста, жараённинг турли босқичларидаги ўлган киста (фиброз, қобиқларининг оҳакланиши, “сохта ўсма” ва ш.к.).
ЖЭ нинг асоратлари, ўз ўзидан, хирургни беморни даволаш режасини радикал ўзгартиришга мажбур қилади ва даволаш натижаларининг ёмонлашувига олиб келади. Булар бўлиши мумкин: кистанинг қорин бўшлиғига, плевра бўшлиғига ва ўпкага, ҳамда ўт йўлларига ёрилиши, барча асоратлар билан бирга кистанинг йиринглаши, оғир аллергия ва ш.к.
Ҳозирги кунда ЖЭ диагностикасида шубҳасиз муҳим роль ўйнайди: УТТ, компьютер томография ва магнит резонанс томография, камроқ даражада – серологик реакциялар. Клиникасининг кўп қирралиги ва патогномоник симптомларининг йўқлиги ЖЭ диагностикасида катта қийинчиликлар туғдиради.
Ҳозирги вақтда ЖЭ билан беморларни даволашда, бутун дунёда хирургик даволаш усуллари энг кўп қўлланиладиган усул сифатида сақланиб, анъанавий (очиқ) ва кам инвазив аралашувларни (пункцион, лапароскопик) шу қаторга киритиш мумкин.
ЖЭ да оператив аралашувнинг мақсади ЭК ларини ичидаги таркибий қисмлари билан бирга олиб ташлашга қаратилга бўлиб, бунда беморни жигар ёки қорин бўшлиғининг бирор қисмида касалликнинг қайталанишига олиб келиши мумкин бўлган паразитнинг яшаш қобилиятига эга сколексларни ва қиз пуфакларини қолиши эҳтимоллигини максимал даражада камайтириш зарур.
ЖЭ да бажариладиган исталган операция икки этапдан иборат – паразитни олиб ташлаш ва қолдиқ бўшлиқни тугатиш. ЖЭ сабабли операцияни танлашда, хирург, энг аввало, бевосита касалликнинг ва бажариладиган хирургик аралашувнинг бемор ҳаётига соладиган хавфини таққослаб кўриши лозим. Бундан ташқари, хирургик аралашув беморни операциядан кейинги узоқ даврда ҳам эхинококкоз қайталанишидан максимал даражада ҳимоя қилиши керак.
Бугунги кунда бир томонодан кам инвазив даво усулларининг (лапароскопия, тери орқали аспирацион ва дренажловчи), шунингдек химиотерапия, бошқа томондан жигар эхинококкозини визуализация қилишда нурли текширув усулларининг кескин ривожланиб келаётганлиги, кетма-кетлик ва даво тактикасини танлаш учун алгоритмларни ишлаб чиқиш заруратини туғдирди.
Жигар эхинококкозининг клинико-морфологик таснифи
Ларвоцистанинг морфологиясига кўра:
Кисталар сонига кўра:
битта бўлакнинг зарарланиши билан;
иккала бўлакнинг зарарланиши билан.
Бошқа аъзоларнинг қўшилиб келган зарарланишига кўра:
Кистанинг диаметрига кўра:
Кистанинг сегментар жойлашувига кўра:
Киста жойлашувининг хусусиятига кўра:
Асоратлар борлиги ва турларига кўра:
- кистанинг йиринглаши;
- ўт йўлларига ёрилиши (1 тип – яққол клиника билан,
2 тип – яққол бўлмаган клиника билан,
3 тип - симптомсиз);
- қорин бўшлиғига ёрилиши;
- плевра бўшлиғига ва кўкрак қафаси аъзоларига ёрилиши;
- ўт йўлларининг босилиши ва механик сариқлик;
- портал гипертензия;
- оҳакланиш;
- қўшилиб келган асоратлар;
- кам учрайдиган асоратлар.
Келиб чиқишига кўра:
Жигар эхинококкози диагностикасининг протоколлари
ЖЭ диагнози билан мурожаат этадиган беморларнинг барчасини гуруҳларга бўлинади:
Жигар эхинококкози диагностикаси мезонлари:
Хирургик бўлимда жигар эхинококкозида диагностика-даво тактикалари протоколлари
- сариқлик этиологиясини аниқлаштириш учун дифференциал диагностика ўтказилади (ЭК си билан магистрал ўт йўлларининг босилиб қолиши, кистанинг ўт йўлларига ёрилиши, ЎТК, холедохолитиаз);
- эндоскопик ретроград холангиопанкреатография (ЭРХПГ) ўтказиш.
Жигар ва қорин бўшлиғи бошқа аъзолари эхинококкозида хирургик тактика протоколи
- жигар ва қорин бўшлиғи ревизияси;
- паразитар кистани топиш, унинг ўлчамларини, локализациясни, кисталар сонини ва паразитар зарарланиш характерини аниқлаш;
- апаразитарлик ва антипаразитарликнинг маълум принципларига қатъий риоя қилган ҳолда фиброз капсулани ишлов беришда стандарт антипаразитар воситалардан фойдаланиш;
- қолдиқ бўшлиқни йўқотиш усулларини қўллаш.
- ёпиқ – киста бўшлиғини очмасдан (“идеал”, аъзони киста билан бирга резекция қилиш, аъзони киста билан бирга олиб ташлаш, цистперицистэктомия);
- очиқ – кистани пункция қилиб ёки бўшлиғини очган ҳолда ичидагиларни олиб ташлаш;
- қўшма – кўпламчи эхинококкозда – баъзи кисталарни ёпиқ олиб ташлаш ва бошқаларини очиқ олиб ташлашни қўшма қўллаган ҳолда.
- қолдиқ бўшлиқни тўлиқ йўқотиш йўллари: капитонаж, фиброз капсула инвагинацияси, катта чарви билан тампонлаш, фиброз капсулани тотал ёки субтотал резекцияси;
- қолдиқ бўшлиқни нотўлиқ йўқотиш ва уни ташқи дренажлаш: капитонаждан кейин, фиброз капсула инвагинациясидан кейин, чарви билан тампонлашдан кейин ва ҳ.к.;
- қолдиқ бўшлиқни фақат ташқи дренажлаш.
- ҳаёт тарзининг биринчи икки давридаги солитар ва юзаки жойлашган 5 см дан каттароқ бўлган ЭК лари. Операция қолдиқ бўшлиқни дренажлаш билан тугатилиши керак.
Операциядан кейинги даврда олиб бориш протоколлари
Жигардан эхинококкэктомия бажарилганда эрта операциядан кейинги даврда қуйидагилар амалга оширилиши лозим:
Жигардан эхинококкэктомия операцияси бажарилган беморларни операциядан кейинги узоқ даврда олиб бориш қуйидагиларни ўз ичига олади: